شیمی درمانی به معنای درمان دارویی (سیتوتوکسیک) است و اصطلاحی است که برای درمان با استفاده از داروهای سرطانی استفاده می‌شود که بیشتر سلول‌های سرطانی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بسته به نوع سرطان، اهداف، عوارض جانبی و مدت شیمی درمانی ممکن است متفاوت باشد.
شیمی درمانی چیست؟
شیمی درمانی به معنای درمان سرطان با دارو است. داروهای مورد استفاده در این روش درمانی از رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی جلوگیری کرده و به آن‌ها آسیب می‌رساند. شیمی‌درمانی‌های کلاسیک وقتی به تنهایی یا همراه با برخی ترکیبات دارویی استفاده می‌شوند، می‌توانند مؤثرتر باشند. بنابراین، دوره‌های شیمی درمانی ممکن است حاوی بیش از یک دارو باشد.
شیمی درمانی چگونه انجام می‌شود؟
شیمی درمانی می‌تواند به روش‌های مختلفی به بیمار داده شود. داروهای شیمی درمانی به شکل قرص‌هایی که می‌توانند به صورت خوراکی مصرف شوند و همچنین به شکل‌هایی که می‌توانند به صورت داخل وریدی یا مستقیماً در حفره شکمی تجویز شوند در دسترس هستند. راه‌های تجویز داروهای شیمی درمانی را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد:
- تزریق عضلانی یا زیر جلدی: در این روش، داروها مستقیماً از لگن، ران یا بازو یا به صورت زیر جلدی از بافت چربی بازو، ساق پا یا شکم به داخل عضله تزریق می‌شوند.
- تزریق داخل شریانی: داروها مستقیماً در شریان تغذیه کننده سرطان تجویز می‌شوند. تزریق با استفاده از طریق یک سوزن یا یک کاتتر نازک نرم انجام می‌شود.
- داخل صفاقی: داروهای شیمی درمانی در حفره صفاقی که شامل اندام‌هایی مانند کبد، روده، معده و تخمدان است، تجویز می‌شود. می‌توان آن را در حین جراحی یا از طریق لوله مخصوصی که توسط پزشک در شکم قرار می‌گیرد، تجویز کرد.
- تزریق داخل وریدی: شیمی درمانی مستقیماً در ورید انجام می‌شود.
- موضعی: داروها به صورت کرم روی پوست مالیده می‌شوند.
- خوراکی: داروها به صورت خوراکی به صورت قرص مصرف می‌شوند.
هدف از شیمی درمانی
بسته به نوع و مرحله سرطان، شیمی درمانی برای درمان بیماری، جلوگیری از گسترش تومور، کند کردن رشد آن، از بین بردن سلول‌های سرطانی که از عضوی که شروع به گسترش به سایر قسمت‌های بدن کرده‌اند، استفاده می‌شود. بهبود برخی از علائم سرطان در برخی موارد شیمی درمانی تنها گزینه درمانی است. بسته به مرحله بیماری، این روش درمانی به صورت متوالی یا همزمان با سایر درمان‌ها (جراحی و رادیوتراپی) اعمال می‌شود. به عنوان مثال، شیمی درمانی ممکن است قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور یا جلوگیری از تکثیر و گسترش سلول‌های سرطانی که ممکن است پس از جراحی در بدن باقی بمانند، انجام شود.
شیمی درمانی چه کاربردی دارد؟
شیمی درمانی برای بهبود برخی علائم سرطان استفاده می‌شود. در برخی موارد شیمی درمانی تنها گزینه درمانی است. بسته به مرحله بیماری، شیمی درمانی به صورت متوالی یا همزمان با سایر درمان‌ها (جراحی و رادیوتراپی) اعمال می‌شود. به عنوان مثال، شیمی درمانی ممکن است قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور یا جلوگیری از تکثیر و گسترش سلول‌های سرطانی که ممکن است پس از جراحی در بدن باقی بمانند، انجام شود. شیمی درمانی را می توان همزمان با پرتودرمانی اعمال کرد.
اثرات شیمی درمانی چه زمانی رخ می‌دهد؟
مدت اثر هر شیمی درمانی متفاوت است. اثرات این روش درمانی معمولاً 3-4 هفته و گاهی تا 6 هفته طول می‌کشد. مدت زمان کاهش عوارض جانبی بسته به شیمی درمانی و نوع عوارض جانبی متفاوت است. به عنوان مثال، در حالی که شکایاتی مانند خستگی، حالت تهوع، از دست دادن اشتها و یبوست پس از هفته اول بهبود می‌یابد، 3-4 هفته پس از اتمام شیمی درمانی طول می‌کشد تا موهای از دست رفته دوباره شروع به رشد کنند. کاهش آنزیم‌های خون (مانند لکوسیت‌ها، پلاکت‌ها) در اثر شیمی درمانی معمولاً در عرض 10-14 روز به حالت عادی باز می‌گردد.
شیمی درمانی در درمان کدام سرطان کاربرد دارد؟
شیمی درمانی تقریباً برای همه انواع سرطان اعمال می‌شود. در برخی از انواع سرطان، مانند سرطان کلیه، ملانوم و لوسمی میلوئیدی مزمن، داروهای هدفمند جایگزین شیمی درمانی شده است. در این نوع سرطان عمدتاً از داروهای هدفمند یا ایمونوتراپی استفاده می‌شود. در برخی از انواع سرطان، داروهای هدفمند یا ایمونوتراپی همراه با شیمی درمانی تجویز می‌شود.
عوارض
در افرادی که شیمی درمانی می‌کنند، ممکن است به دلیل تعداد کم لکوسیت‌ها، خطر عفونت افزایش یابد. دوره‌ای لکوسیت‌ها بیش‌ترین کاهش را دارند بین روزهای هفتم تا دهم پس از شیمی درمانی است. در این دوره، خطر ابتلا به عفونت افزایش می‌یابد و افراد ممکن است به این دلیل تب کنند. در این مورد، درمان آنتی بیوتیکی باید فورا انجام شود. به ندرت، تب ممکن است به دلایلی غیر از عفونت رخ دهد. سایر عوارض شیمی درمانی عبارتند از:
- خستگی
- ریزش مو
- کبودی و خونریزی آسان روی پوست
- ضعف در سیستم ایمنی و حساسیت به عفونت
- کم خونی (تعداد کم گلبول‌های قرمز خون)
- تنگی نفس
- تهوع و استفراغ
- بی اشتهایی
- یبوست
- اسهال
- زخم در دهان و زبان: برخی از بیماران 1-2 هفته پس از برخی رژیم‌های شیمی درمانی دچار زخم‌های دردناک در دهان خود می‌شوند. شدت درد ممکن است متفاوت باشد و گاهی اوقات زخم‌ها خونریزی کرده یا عفونی می‌شوند.
- درد عمومی: درد عمومی که شامل درد مزمن عضلانی، سردرد و سایر دردها بعد از شیمی درمانی است.
تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ ممکن است به دلیل شیمی درمانی رخ دهد. این امر به این دلیل است که برخی داروها بر مرکز استفراغ در مغز و حرکات معده تأثیر می‌گذارد و باعث تهوع و استفراغ می‌شود. این مشکل که معمولاً قابل کنترل است، ممکن است نیاز به استفاده از داروهای خاصی برای پیشگیری یا کاهش عوارض جانبی قبل از شیمی درمانی داشته باشد. از آنجایی که اثرات داروها ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، ممکن است استفاده از بیش از یک دارو برای از بین بردن عوارض جانبی ضروری باشد. برای اینکه بیمار روند درمان را به راحت‌ترین شکل طی کند و عوارض جانبی را تحمل کند، باید مناسب ترین روش را همراه با پزشک و پرستار انتخاب کرد.
تفاوت بین شیمی درمانی و رادیوتراپی
شیمی درمانی یک درمان دارویی است. رادیوتراپی درمان با استفاده از پرتوهای یونیزان است. داروهای شیمی درمانی با خون مخلوط می‌شوند، در سراسر بدن پخش می‌شوند و در سراسر بدن اثر می‌گذارند. به این ترتیب در جلوگیری از گسترش تومور به سایر اندام‌ها و یا در درمان تومورهایی که متاستاز داده‌اند (گسترش) موثر است. رادیوتراپی در ناحیه خاصی اعمال می‌شود و اثر آن فقط در این ناحیه دیده می‌شود. شیمی درمانی و رادیوتراپی می‌توانند به تنهایی یا با هم در درمان سرطان به صورت متوالی یا همزمان استفاده شوند.
نظرات کاربران