مقدمه
سرطان دهان (Oral Cancer) یکی از مهمترین و در عین حال کمتر شناختهشدهترین سرطانهای ناحیه سر و گردن است. این بیماری با رشد غیرقابل کنترل سلولهای غیرطبیعی در بافتهای دهانی آغاز شده و در صورت عدم تشخیص زودهنگام میتواند به گلو، فک، غدد لنفاوی گردن و حتی سایر اندامهای بدن گسترش یابد.
با وجود پیشرفتهای پزشکی، نرخ مرگومیر در سرطان دهان به دلیل تشخیص دیرهنگام همچنان بالاست؛ به همین دلیل آگاهی و غربالگری نقش حیاتی در کنترل آن دارند.
شیوع و آمار
• سهم جهانی: سرطان دهان حدود 3٪ کل سرطانها را تشکیل میدهد.
• گروههای پرخطر: بیشترین شیوع در مردان بالای 40 سال، اما در سالهای اخیر موارد ابتلا در جوانان نیز رو به افزایش است.
• آمار نگرانکننده: طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از هزاران مورد جدید سرطان دهان سالانه در جهان ثبت میشود و نزدیک به نیمی از آنها در سال اول پس از تشخیص جان خود را از دست میدهند.
عوامل خطرساز (Risk Factors)
1. دخانیات
مصرف سیگار، قلیان، پیپ و تنباکوی جویدنی اصلیترین عامل شناختهشده است. ترکیبات شیمیایی موجود در دود و تنباکو بهطور مستقیم DNA سلولهای دهانی را تخریب میکنند.
2. مصرف الکل
الکل، بهخصوص در ترکیب با دخانیات، خطر سرطان دهان را بهطور تصاعدی افزایش میدهد.
3. عفونت HPV
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) نوع 16 عامل شناختهشده برخی موارد سرطان زبان و حلق است.
4. قرار گرفتن در معرض نور خورشید
در افرادی که کار یا فعالیت طولانیمدت در فضای باز دارند، خطر سرطان لب بیشتر است.
5. عوامل تغذیهای و محیطی
رژیم غذایی فقیر از میوه و سبزیجات، تماس طولانیمدت با مواد شیمیایی، و زخمهای مزمن دهانی ناشی از دندانهای نامرتب یا پروتزهای نامناسب میتوانند خطر را افزایش دهند.
علائم هشداردهنده
تشخیص زودهنگام تنها با دقت به علائم اولیه ممکن است. مهمترین نشانهها عبارتاند از:
• زخم یا لکهای در دهان که بیش از دو هفته خوب نمیشود.
• لکههای سفید (Leukoplakia) یا قرمز (Erythroplakia).
• توده یا برآمدگی غیرعادی در دهان یا گردن.
• مشکل یا درد هنگام بلع و جویدن.
• بیحسی یا خونریزی بیدلیل در دهان.
نکته مهم: هر زخم یا تغییر رنگ مشکوک در دهان که طی دو هفته بهبود نیافت، باید حتماً توسط دندانپزشک یا پزشک متخصص بررسی شود.
مراحل پیشرفت بیماری (TNM Staging)
سیستم TNM سه معیار اصلی را بررسی میکند:
• T: اندازه و وسعت تومور.
• N: درگیری غدد لنفاوی گردن.
• M: وجود متاستاز به اندامهای دوردست.
تشخیص مرحله بیماری به انتخاب بهترین روش درمان کمک میکند
روشهای تشخیص
1. معاینه فیزیکی کامل دهان، حلق و گردن.
2. بیوپسی (نمونهبرداری) برای تأیید پاتولوژیک.
3. تصویربرداری شامل MRI، CT یا PET برای بررسی گسترش.
4. آزمایش HPV در برخی بیماران.
گزینههای درمانی
• جراحی: برداشت تومور و در صورت لزوم بخشی از بافت یا غدد
لنفاوی اطراف.
• رادیوتراپی: نابودی سلولهای
سرطانی با اشعه پرانرژی.
• شیمیدرمانی: استفاده از داروهای ضدسرطان، گاه همراه با پرتو درمانی.
• ایمونوتراپی: فعالسازی سیستم ایمنی برای هدف قرار دادن سلولهای تومورال.
• توانبخشی گفتاری و بلع: برای بازگشت عملکرد طبیعی پس از جراحی یا درمان.
پیشگیری؛ کلید کاهش آمار
• ترک کامل دخانیات و محدود کردن مصرف الکل.
• استفاده از کرم ضدآفتاب مخصوص لب.
• تغذیه سالم و غنی از میوه و سبزیجات.
• رعایت بهداشت دهان و دندان و مراجعه منظم به دندانپزشک.
• واکسیناسیون HPV در سنین مناسب.
نتیجهگیری
سرطان دهان، علیرغم خطرناک بودن، در صورت آگاهی عمومی و تشخیص زودهنگام قابل پیشگیری و درمان است. اهمیت غربالگری دورهای، پرهیز از عوامل خطر و توجه به علائم اولیه نباید دستکم گرفته شود.
در دنیای امروز که سبک زندگی و عادات تغذیهای ما تغییر کرده است، مسئولیت آگاهسازی مردم در مورد این بیماری بیش از پیش بر عهده جامعه پزشکی و رسانههای سلامتمحور است
نظرات کاربران