استفاده از پرتوهای یونیزان برای از بین بردن سلول‌های سرطانی رادیوتراپی نامیده می‌شود. امروزه از رادیوتراپی در درمان بسیاری از سرطان‌ها استفاده می‌شود. اگرچه رادیوتراپی به طور ایمن در درمان استفاده می‌شود، مانند همه روش‌های درمانی جایگزین، عوارض جانبی دارد. این بخش قصد دارد اطلاعاتی در مورد پرتو درمانی و عوارض جانبی آن و مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی به بیمار منتقل کند و در نتیجه میزان انطباق بیمار با درمان را افزایش دهد. اگر به تازگی پرتو درمانی انجام داده‌اید و یا نسبت به این زمینه کنجکاو هستید، این بخش را با دقت مطالعه کنید.
بعد از پرتو درمانی چه انتظاری باید داشت؟
بسیاری از بیماران علاقه‌مند به این سؤال هستند که ممکن است با چه عوارض جانبی منفی مواجه شوند و چه تغییراتی در سلامتی ممکن است رخ دهد تا به حد امکان برای چنین تغییراتی آمادگی داشته باشند. بعد از پرتو درمانی، بیمار بسته به نوع، دوز و مدت زمان پرتودرمانی می‌تواند انتظار اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت متفاوتی را داشته باشد.
اثرات کوتاه‌مدت پرتو درمانی:
اثرات کوتاه‌مدت پرتو درمانی در طول درمان یا در 1-3 هفته اول پس از درمان رخ می‌دهد؛ این عوارض معمولاً از بین می روند. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییرات پوستی؛ پوست در ناحیه تحت تابش ممکن است قرمز، خشک و دچار خارش شود. همچنین ممکن است، مانند آفتاب سوختگی تغییر رنگ بدهد.
- خستگی ؛ پرتودرمانی می‌تواند باعث خستگی شود که می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.
- تهوع و استفراغ ؛ پرتودرمانی ممکن است باعث تهوع و استفراغ شود، به خصوص اگر درمان در ناحیه شکم یا لگن انجام شود.
- ریزش مو؛ در اغلب موارد، پرتودرمانی باعث ریزش مو در ناحیه ای می‌شود که پرتو در آن رخ داده است.
- کاهش اشتها؛ پرتودرمانی می‌تواند باعث کاهش اشتها شود که می‌تواند منجر به کاهش وزن شود.
- زخم‌های دهان؛ معمولاً مربوط به پرتودرمانی سروگردن است.
اثرات بلند مدت پرتو درمانی
اثرات طولانی مدت پرتو درمانی نیز ممکن است هم در طول درمان و هم 6 ماه تا یک سال پس از درمان رخ دهد. این عوارض جانبی عبارتند از:
- فیبروز ؛ پرتو درمانی می‌تواند باعث فیبروز شود که ضخیم‌شدن و زخمی‌شدن بافت در ناحیه تحت درمان است. این ممکن است باعث سفتی و محدودیت حرکتی یا مشکلاتی پس از پرتودرمانی شود.
- تومورهای بدخیم ناشی از تشعشع؛ پرتو درمانی ممکن است خطر ابتلا به سرطان جدید را درنزدیکی ناحیه درمان مراحل بعدی زندگی افزایش دهد، اگرچه این خطر معمولاً اندک است. این موضوع اغلب با قرارگرفتن در معرض تابش قفسه سینه در دوران کودکی و افزایش خطر ابتلا به سرطان لنفوم و سینه مرتبط است.
- پنومونیت پرتویی؛ پرتو درمانی قفسه سینه می‌تواند باعث پنومونیت پرتویی شود که التهاب شدیدتری در ریه‌ها نسبت به ذات‌الریه است.
- انتریت پرتویی؛ پرتو درمانی شکم یا لگن می‌تواند باعث ایجاد انتریت پرتویی شود که التهاب روده کوچک و بزرگ است.
- لنف ادم؛ پرتو درمانی به غدد لنفاوی می‌تواند باعث لنف ادم شود که تورم اندام‌ها است. این مورد با تابش اندام‌ها، لگن و قفسه سینه رخ می‌دهد.
بهبودی پس از پرتو درمانی چقدر طول می‌کشد؟
زمان بهبودی بعد از پرتو درمانی بسته به عوامل مختلفی مانند نوع و درجه سرطان، نوع پرتو درمانی مورد استفاده، دوز، سلامت کلی بیمار و پاسخ فرد به درمان می‌تواند متفاوت باشد. مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی به کاهش زمان نقاهت و بهبودی سریع‌تر کمک می‌کند.
عوارض جانبی پرتو درمانی که مستقیماً در اثر آسیب بافتی ناشی از تشعشعات یونیزان و مسمومیت عمومی ایجاد می‌شود، مانند خستگی و تحریک پوست، در عرض چند هفته پس از اتمام درمان برطرف می‌شود. با این حال، برخی از عوارض جانبی مانند مشکل در بلع یا تکلم ممکن است برای چندین ماه ادامه داشته باشد و سایر اختلالات (ناتوانی اسفنکتر مقعدی یا ادراری یا سفتی مفاصل و غیره) ممکن است برای چندین ماه یا بیشتر باقی بماند یا حتی باقی بماند.
در این مدت، بیماران ممکن است نیاز به مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی از جمله توانبخشی، ملاقات منظم با پزشک خود و نظارت مداوم بر وضعیت بیمار داشته باشند
بعد از پرتو درمانی چه‌کارهایی نباید انجام داد؟
پس از انجام پرتو درمانی، مهم است که مراقب سلامتی خود باشید و از فعالیت‌هایی که ممکن است در درمان و توانبخشی اختلال ایجاد کند، اجتناب کنید. نکات اصلی که پس از پرتودرمانی باید از آن اجتناب کرد عبارتند از:
ناحیه تحت درمان را در معرض نور خورشید قرار ندهید.
اشعه یونیزان می‌تواند پوست را نسبت به نور خورشید حساس تر کند، بنابراین اجتناب از قرارگرفتن در معرض مستقیم خورشید بسیار مهم است. در صورت نیاز به بیرون رفتن در طول روز به خصوص در تابستان، پوشیدن لباس محافظ و استفاده از کرم ضدآفتاب با SPF بالا ضروری است.
هر کرمی را استفاده نکنید
بدون مشورت با پزشک خود هیچ کرم یا لوسیونی را روی ناحیه تحت درمان قرار ندهید. برخی از کرم‌ها یا سایر لوازم آرایشی ممکن است در روند بهبودی اختلال ایجاد کنند، بنابراین مهم است که قبل از استفاده از هر محصولی در ناحیه تحت درمان، تأیید پزشک خود را دریافت کنید.
همچنین نکات زیر را رعایت کنید:
- ناحیه تحت تابش را خراشیده یا مالش ندهید: خاراندن یا مالش ممکن است پوست را تحریک کرده و روند بهبود را کند کند.
- دوش آب گرم نگیرید. آب داغ می‌تواند پوست شما را تحریک کند، بنابراین به جای آن با آب ولرم دوش بگیرید.
- فعالیت بدنی بیش از حد انجام ندهید، به ویژه در ناحیه تحت تابش. مهم است که استراحت کنید و از ورزش بیش از حد شدید خودداری کنید.
- الکل و سیگار ممنوع. این کار می‌تواند روند بهبودی را کند کرده و خطر عوارض را افزایش دهد. در طول درمان باید به طور کامل از مصرف الکل خودداری کرد و در صورت امکان از سیگارکشیدن خودداری کرد.
چه چیزی بعد از پرتو درمانی مفید است؟
برای بهبود سریع‌تر و احساس بهتر، بیماران باید توصیه‌های نسبتاً ساده را دنبال کنند، اما آنها را به طور مداوم و پیوسته دنبال کنند. این توصیه‌ها عبارتند از:
مسکن درد
پرتودرمانی می‌تواند طیف وسیعی از ناراحتی را از ناراحتی ساده تا درد شدید در ناحیه تحت درمان و نواحی مجاور ایجاد کند. برای مدیریت این مشکل ممکن است به داروهای مسکن بدون نسخه و نسخه‌ای نیاز باشد، بنابراین مهم است که بدانید چه داروهایی برای درد متوسط تا شدید مصرف می‌شود و قبل از شروع درمان آنها را در دسترس داشته باشید.
مراقبت از پوست
پرتودرمانی اغلب باعث تحریک و خشکی پوست می‌شود. مهم است که پوست خود را با استفاده از محصولات بدون عطر تمیز، خشک و هیدراته نگه دارید. همچنین باید از قرارگرفتن در معرض نور خورشید خودداری کنید و لباس‌های گشاد بپوشید.
تغذیه مناسب
داشتن یک رژیم غذایی متعادل با مقدار زیادی میوه، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی می‌تواند به روند بهبودی بدن کمک کند. مهم است که هیدراته بمانید و در صورت غیرممکن‌بودن ترک، از نوشیدن الکل و محصولات تنباکو خودداری کنید یا مقدار آنها را تا حد امکان محدود کنید.
کلام آخر
پرتو درمانی که یکی از کلیدی‌ترین درمان‌های سرطان است، می‌تواند عوارض کوتاه مدت و بلند مدتی را برای بیمار ایجاد کند. به همین جهت نیازمند مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی هستیم. در این مقاله انواع دستور العمل‌های کلی برای بیماران آورده شده‌است. نکته مهم این است که درصورت بروز عوارض با پزشک معالج خود صحبت کنید و همچنین راهکارهای فردی را پزشک به شما می‌دهد، علاوه بر موارد بالا رعایت کنید. در این صورت عوارض ناشی از پرتودرمانی به مرور برطرف خواهند شد.
نظرات کاربران