پرتو درمانی یک درمان رایج برای بیماران سرطانی است. اگرچه پرتودرمانی در درمان سرطان موثر است، اما می‌تواند مانند تمامی روش های درمانی دیگرعوارض جانبی نیز داشته باشد که بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر بگذارد. اگر تحت رادیوتراپی هستید و یا یکی از عزیزان شما در حال گذراندن این روش درمانی است، با دانستن اطلاعات زیر می‌توانید به کاهش عوارض رادیوتراپی کمک کنید. به همین جهت توصیه می‌کنیم تا انتهای این بخش همراه ما باشید.
رادیوتراپی (پرتو درمانی) چیست؟
رادیوتراپی (پرتودرمانی) یک روش درمانی است که در درمان سرطان با استفاده از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن تومور، توقف تکثیر آن، آماده‌سازی فرد برای جراحی یا جلوگیری از عود تومور استفاده می‌شود. یکی از روش‌های پرکاربرد در طول درمان سرطان، رادیوتراپی است.
عوارض جانبی رادیوتراپی (پرتودرمانی)
عوارض جانبی که ممکن است در رادیوتراپی رخ دهد بسته به ناحیه درمان و برنامه دوز رادیوتراپی داده شده همچنین تکنیک رادیوتراپی متفاوت است. در تکنیک های قدیمی عوارض درمان یشتر دیده می‌شد.این عوارض جانبی اولیه وکوتاه مدت معمولاً موقتی هستند و2-3 هفته پس از درمان ناپدید می‌شود.
عوارض اولیه رادیوتراپی عبارتند از:
- قرمزی پوست در ناحیه درمان
- مشکل در بلع (کسانی که در ناحیه سر و گردن رادیوتراپی می‌شوند)
- موکوزیت در دهان (کسانی که در ناحیه سر و گردن رادیوتراپی می‌شوند)
عوارض جانبی دائمی رادیوتراپی (در اواخر دوره رخ می‌دهد و با تکنیک های جدید کمتر پدید می آیند) عبارتند از:
- ضخامت در بافت پوست ناحیه درمان
- باریک شدن در ساختارهای عروقی
- ریزش مو فقط در محل رادیوتراپی
- خشکی دهان دردرمانهای سر و گردن
هنگام مشاهده علائم، پزشک معالج دستورالعمل‌هایی به بیمار می‌دهد. اگر فرد دستورالعمل‌های داده شده را رعایت کند، این عوارض به حداقل می‌رسد.
بعد از رادیوتراپی (پرتو درمانی)
مواردی که افراد تحت رادیوتراپی باید به آنها توجه کنند بسته به ناحیه درمان متفاوت است. رعایت برخی نکات کلی بعد از رادیوتراپی باعث می‌شود تا از بروز برخی علائم جلوگیری شود. به طور کلی رعایت موارد زیر بسیار موثر است:
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تند، یا گازداربه دلیل موکوزیت که ممکن است در دهان یا مری در تومورهای سروگردن ایجاد شود، محدود شود.
- مصرف حبوباتی که باعث ایجاد گاز در هنگام تابش روده می‌شوند، محدود شود.
- کاهش مصرف نمک در هنگام تابش مغز به دلیل اثر ادم زایی آن ضروری است.
- در طول تابش سینه، ادکلن، الکل یا اسکراب بدن و کرم هایی که ممکن است پوست را تحریک کند در ناحیه سینه و زیر بغل ممنوع است.
افرادی که تحت درمان رادیوتراپی قرار می‌گیرند می‌توانند به راحتی در طول درمان به زندگی روزمره خود و معاشرت با دیگران ادامه دهند. آنها می‌توانند هر روز دوش بگیرند و اگرفاکتورهای خون آنها به دلیل شیمی درمانی کاهش نیابد، در شلوغی بیرون بروند.
آیا رادیوتراپی به اندام‌ها آسیب می‌رساند؟
هدف رادیوتراپی رساندن حداکثر دوز به تومور و حداقل دوز به بافت‌های طبیعی است. تکنیک های جدید تخریب بافت طبیعی را به حداقل می‌رساند. به دلیل حرکات اندام، محل تومور، بافت‌های طبیعی بخشی از دوزهای درمانی داده شده را ممکن است دریافت کنند. با این حال، درمان هر بیمار به گونه ای تنظیم می‌شود که بافت های سالم در حد مجاز اشعه دریافت کنند.
عوارض رادیوتراپی برای سرطان سینه
پرتودرمانی یک درمان موثر برای سرطان سینه است، اما می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. این عوارض جانبی عبارتند از:
- قرمزی، خشکی و خارش پوست می‌شود، شبیه به آفتاب سوختگی
- خستگی
- تغییرات پستان از جمله سفت شدن یا ضخیم شدن
- لنف ادم و تورم در ناحیه بازو یا قفسه سینه
- ناراحتی قفسه سینه از جمله درد یا گرفتگی
- در موارد بسیار نادر و تکنیک های قدیمی، پرتودرمانی به قفسه سینه می‌تواند باعث اختلال عملکرد قلبی یا فیبروز ریوی شود و منجر به مشکلاتی مانند تنگی نفس یا درد قفسه سینه شود.
عوارض رادیوتراپی برای سرطان رکتوم
پرتودرمانی بخشی از درمان استاندارد سرطان کولورکتال است؛ عوارض جانبی گاها ممکن است پیش بیایند، اما با مزایایی که پرتودرمانی ارائه می‌دهد، جبران می‌شود. عوارض جانبی عبارتند از:
- اسهال
- خونریزی مقعدی
- اختلالات ادراری
- قرمزی، خشکی و خارش پوست
عوارض رادیوتراپی برای کارسینوم سلول بازال
کارسینوم سلول بازال (BCC) نوعی سرطان پوست است که معمولاً به‌کندی رشد می‌کند و به‌ندرت به سایر قسمت‌های بدن سرایت می‌کند. پرتودرمانی یکی از روش‌های درمان رادیکال کارسینوم سلول بازال (BCC) است که به خوبی قابل تحمل است و عملاً هیچ تأثیری بر کیفیت زندگی یا سبک زندگی بیمار ندارد. با این حال، مانند هر درمان پزشکی، پرتودرمانی می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. برخی از عوارض جانبی رایج پرتودرمانی BCC عبارتند از:
- تحریک پوست
- خستگی
- ریزش مودر ناحیه درمان
- تغییرات در رنگ پوست
عوارض رادیوتراپی برای سارکوم بافت نرم
پرتودرمانی اغلب برای درمان سارکوم بافت نرم، نوعی سرطان که در بافت‌های نرم بدن شکل می‌گیرد، استفاده می‌شود. عوارض جانبی خاص پرتودرمانی برای سارکوم بافت نرم عبارتند از:
- تورم به خصوص اگر تومور بزرگ یا نزدیک به سطح پوست باشد.
- ضعف عضلانی
- محدودیت تحرک و سفتی
- کاهش دامنه حرکتی
- تیرگی پوست
عوارض رادیوتراپی برای سرطان کبد
عوارض جانبی ناشی از پرتودرمانی برای سرطان کبد می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- اسهال
- درد شکم
عوارض رادیوتراپی برای سرطان رحم
پرتودرمانی اغلب در رحم استفاده می‌شود و یک درمان رایج برای سرطان رحم است و توسط بیماران مختلف به طور متفاوتی تحمل می‌شود. برخی از زنان عوارض جانبی را تجربه می کنند، برخی عوارض جانبی کم یا درمان بدون عارضه را تجربه می کنند. این عوارض عبارتند از:
- خشکی یا ترشح واژن
- تغییرات عملکردی در روده
- اختلال عملکرد مثانه
- اختلال عملکرد جنسی
- ادم لنفاوی، تورم بازوها یا پاها به دلیل تجمع مایع لنفاوی شود.
علت خستگی بعد از رادیوتراپی چیست؟
بعضی از بیماران تحت رادیوتراپی پس از چند هفته اول درمان احساس خستگی می‌کنند. در طول درمان، بدن مقدار زیادی انرژی برای بهبودی مصرف می‌کند. همچنین ممکن است به دلیل سیر بیماری و رفت وآمد روزانه به دلیل درمان رادیوتراپی و تأثیر پرتو بر سلول‌ها احساس خستگی طبیعی باشد. پس از پایان درمان، خستگی به تدریج از بین می‌رود. اگر تحت درمان هستید، زمانی که احساس خستگی می‌کنید، فعالیت‌های بدنی خود را کاهش دهید و سعی کنید در اوقات فراغت خود استراحت کنید. گاهی ورزش‌های سبک مانند پیاده روی می‌تواند به رفع خستگی کمک کند.
بعد از رادیوتراپی چگونه باید از پوست خود مراقبت کنید؟
اگرچه خیلی شایع نیست، به ندرت ممکن است قرمزی یا سوزش در ناحیه تحت درمان ایجاد شود و پوست بیمار در ناحیه‌ای که درمان انجام می‌شود، برنزه به نظر برسد یا تا چند هفته پس از درمان خشک شود. در صورت مشاهده این علائم، می‌توانید از پزشک خود برای کمک به خارش و درد کمک بخواهید. بهتر است قبل از استفاده از هر کرم یا داروی ضد خارش، با پزشک خود مشورت کنید.
برای ریزش مو بعد از رادیوتراپی چه باید کرد؟
رادیوتراپی می‌تواند باعث ریزش مو شود، اما این ریزش تنها در ناحیه‌ای که در معرض اشعه قرار دارد رخ می‌دهد. به عنوان مثال، اگر درمان شما در ناحیه لگن انجام شود، موهای سر بیمار نمی‌ریزد. هنگامی که درمان در ناحیه سر اعمال می‌شود، ممکن است دچار ریزش مو در ناحیه تابش شوید. موهای بسیاری از بیماران تحت درمان پس از اتمام درمان شروع به رشد می کنند. اگر می‌خواهید به دلیل عوارض جانبی از موی سر یا کلاه‌گیس استفاده کنید، مراقب باشید که به پوست خود آسیب نرسانید.
توانبخشی بعد از رادیوتراپی
برای مدیریت عوارض جانبی و کمک به بهبودی، بیماران ممکن است پس از پرتودرمانی نیاز به توانبخشی داشته باشند.
توانبخشی پس از پرتودرمانی با در نظر گرفتن نیازهای فردی هر بیمار انجام می‌شود. تیم توانبخشی با بیمار کار خواهد کرد تا یک برنامه توانبخشی فردی ایجاد کند که مشکلات و اهداف خاص او را در نظر بگیرد. بیماران باید برنامه توانبخشی خود را همان‌طور که توسط پزشک تجویز می‌شود دنبال کنند تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
توانبخشی شامل فیزیوتراپی و دارودرمانی برای بهبود وضعیت کلی بیماران و مدیریت علائم خاص است. فیزیوتراپی می‌تواند به بیماران کمک کند تا قدرت خود را بازیابند و تعادل و هماهنگی را بهبود بخشند.
گاهی اوقات بیماران برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی مانند لباس پوشیدن و تهیه غذا به کمک نیاز دارند. همچنین، برخی از بیمارانی که برای تومورهای سروگردن تحت درمان قرار گرفته اند و در بلع یا صحبت‌کردن مشکل دارند، ممکن است هم به کار تخصصی و هم به کمک جراحی نیاز داشته باشند.
بهبودی پس از پرتودرمانی چقدر طول می‌کشد؟
زمان بهبودی پس از پرتودرمانی بسته به عوامل مختلفی مانند نوع و درجه سرطان، نوع پرتودرمانی مورد استفاده، شدت پرتودرمانی، سلامت کلی بیمار و پاسخ فرد به درمان متفاوت باشد.
به طور کلی، احتمال این مورد وجود دارد که چندین ماه طول بکشد تا بیمار به طور کامل از اثرات پرتودرمانی در غیاب عوارض جانبی شدید بهبود یابد. در این مدت، بیماران ممکن است نیاز به توانبخشی، ملاقات منظم با پزشک خود و نظارت مداوم بر وضعیت بیمار داشته باشند.
بیماران باید دستورالعمل‌های پزشک معالج خود را به دقت دنبال کنند و در تمام جلسات پیگیری توصیه شده شرکت کنند تا بهبودی خود را بهینه کنند و از روش‌های درمانی صحیحی پیروی کنند که به بهترین شکل ممکن عوارض جانبی را که در طول درمان و پس از درمان رخ می‌دهند، مدیریت کنند.
کلام آخر
شایع ترین عوارض جانبی درمان رادیوتراپی خستگی و تغییرات پوستی است. این علائم را می‌توان در درمان انواع تومورهای بدن مشاهده کرد. سایر عوارض جانبی ممکن است بسته به ناحیه ای از بدن که درمان در آن اعمال می‌شود متفاوت باشد. از طرفی اکثر این عوارض با اتمام دوره درمانی، از بین می‌روند. لطفاً به یاد داشته باشید که اثرات مثبت پرتودرمانی بیشتر از خطرات درمان است و به علت بروز عوارض نباید پرتودرمانی را کنار بگذارید. اگر نگرانی و سؤالی در مورد درمان دارید، می‌توانید با پزشک خود صحبت کنید و درمان خود را شروع کنید.
نظرات کاربران