رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) یک تکنیک پزشکی پیشرفته است که به وسیله‌ی اشعه‌های رادیواکتیو، با دقت بسیار بالا، برای درمان تومورها و اختلالات مغزی به کار می‌رود. این فناوری نوین به پزشکان امکان می‌دهد تا بدون نیاز به عمل جراحی باز، به طور مستقیم به نقاط خاصی در ساختار مغز دسترسی داشته و درمان‌های اندازه گیری شده را ارائه دهند. به عنوان یک روش پزشکی رادیوسرجری استریوتاکتیک به دقت بالا و تأثیر کم در اطراف بافت‌های سالم اطراف ناحیه درمانی متمرکز می‌شود. این روش برای درمان تومورها، و اختلالات دیگر در مغز استفاده می‌شود، معمولاً در مواردی که جراحی سنتی غیرممکن یا خطرناک باشد یا برای بیمارانی که نیاز به روش‌های غیرتهاجمی دارند کاربرد دارد.
رادیوسرجری استریوتاکتیک چیست و چگونه استفاده می‌شود؟
رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) یک شکل بسیار دقیق از پرتودرمانی است که در ابتدا برای درمان ناهنجاری‌های عملکردی و تومورهای کوچک مغز ایجاد شد. اکنون در درمان تومورهای بدن از طریق روشی به نام رادیوتراپی بدن استریوتاکتیک (SBRT) استفاده می‌شود.
علی‌رغم نامش، SRS یک روش غیرجراحی است که در مقایسه با پرتودرمانی سنتی، دوزهای بسیار بالاتری از تابش دقیق هدایت شده را در یک یا چند جلسه (1-5 جلسه) به هدف می‌رساند. استفاده از این روش درمانی با توسعه فناوری‌های بسیار پیشرفته تابش امکان پذیر شده است که اجازه می‌دهد حداکثر دوز به ناحیه مورد نظر منتقل شود و در عین حال دوز را به بافت‌های سالم اطراف به حداقل برساند. هدف این است که دوزهایی تجویز شود که تومور را از بین ببرد و کنترل موضعی دائمی را فراهم کند.
رادیوسرجری در چه مناطقی اعمال می‌شود؟
رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) از پرتوهای متمرکز دقیقی از تابش برای درمان تومورهای مغز، گردن، ریه‌ها، کبد، ستون فقرات و سایر قسمت‌های بدن استفاده می‌کند رادیوسرجری استریوتاکتیک مغز و ستون فقرات در یک جلسه کامل می‌شود رادیوسرجری بدن برای درمان تومورهای ریه، کبد، آدرنال و سایر تومورهای بافت نرم نیز استفاده می‌شود، اگرچه ممکن است بیش از یک جلسه برای این نواحی لازم باشد.
انواع رادیوسرجری
3 نوع رادیوسرجری وجود دارد. در هر نوع رادیوسرجری از تجهیزات و منابع پرتوهای متفاوتی استفاده می‌شود. در ادامه به بررسی کامل هر یک از آن‌ها پرداخته‌ایم.
سیستم‌های Kobalt60 (Gamma Knife)
سیستم‌های Cobalt60 از کبالت به عنوان منبع پرتوهای گاما استفاده می کنند. به این نوع سیستم گاما نایف می‌گویند. گاما نایف نوعی رادیوسرجری است که از پرتوهای گامای بسیار متمرکز برای درمان ضایعات کوچک تا متوسط معمولاً در مغز استفاده می‌کند. بسیاری از پرتوهای گاما برای تمرکز بر روی ضایعه‌ای که برای درمان هدف گذاری شده است، ترکیب می‌شود و یک دوز ایمن اما بسیار شدید از تابش ایجاد می‌کنند.
گاما نایف در درجه اول برای درمان ضایعات کوچک تا متوسط در داخل و اطراف مغز، مانند تومورهای مغزی یا ناهنجاری‌های شریانی وریدی استفاده می‌شود. درمان گاما نایف شامل مراحل زیر است:
قرار دادن سر
یک قاب جعبه ای شکل به سر وصل می‌شود تا از حرکت سر در حین عمل جلوگیری کند. بنابراین، قاب سر روی جمجمه ثابت می‌ماند. قاب سر همچنین یک تکیه گاه برای تمرکز پرتوهای گاما به محل دقیق ضایعه تحت درمان فراهم می‌کند.
تصویربرداری از محل تومور
هنگامی که قاب سر در جای خود قرار گرفت، محل دقیق ضایعه‌ای که باید درمان شود با استفاده از سی تی اسکن یا MRI تعیین می‌شود.
تنظیم دوز پرتو
پس از تکمیل سی تی اسکن یا ام آر آی، تیم پرتودرمانی طرح درمان را مشخص می‌کند. از نتایج اسکن تصویربرداری به همراه تمام داده‌ها برای تعیین بهترین درمان استفاده می‌شود.
پرتودرمانی
نوعی کلاه ایمنی مخصوص با صدها سوراخ روی قاب سر قرار می‌گیرد. سوراخ‌های این کلاه به تمرکز پرتوهای تشعشع روی هدف کمک می‌کند. درمان ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. این زمان بسته به نوع و محل ناحیه تحت درمان متفاوت است. به طور کلی، تنها یک جلسه درمانی برای یک ضایعه کافی است.
سیستم‌های شتاب دهنده خطی (LINAC)
سیستم‌های شتاب دهنده خطی (LINAC) همانند دستگاه مرکز رادیوتراپی نگین آزادی از اشعه ایکس پرانرژی برای درمان تومورهای بزرگ یا سایر ضایعات خارج از مغز استفاده می‌کنند. سیستم‌های LINAC از مواد رادیواکتیو برای تولید تشعشع استفاده نمی‌کنند.
همچنین تفاوت آن با گاما نایف این است که دستگاه در طول درمان در اطراف بیمار حرکت می‌کند. بنابراین، سیستم‌های LINAC می‌توانند تومورهای بزرگتر و مناطق بزرگتر از گاما نایف را درمان کنند. سیستم LINAC را می‌توان در مناطقی غیر از مغز نیز استفاده کرد. از این سیستم‌های شتاب دهنده خطی می‌توان برای پرتودرمانی خارجی استفاده کرد. مراحل درمان سیستم LINAC مشابه مراحل درمان مورد استفاده برای گاما نایف است ولی شرایط آماده سازی راحتتری برای بیمار دارد.
درمان پرتویی با پروتون
پروتون تراپی نوعی پرتودرمانی متمرکز بر پروتون ذرات است. به جای استفاده از پرتوهای تابش مانند پرتوهای گاما یا اشعه ایکس، از ذراتی مانند پروتون یا نوترون استفاده می‌کند. پرتو درمانی پرتو پروتون رایج‌ترین نوع درمان پرتو ذرات است. درمان با پرتو پروتون در درمان تومورها یا ضایعاتی که کوچک و یا شکل نامنظم هستند موثر است.
دوز تابش اعمال شده را می‌توان با این سیستم‌ها با دقت بیشتری کنترل کرد. سایر اشکال تشعشع زمانی که وارد بافت‌های بدن در مسیر خود به سمت بافت تحت درمان می‌شوند، انرژی خود را از دست می‌دهند. از آنجایی که عمق پرتو پروتون را می‌توان بسیار دقیق کنترل کرد، آسیب کمتری به بافت‌های طبیعی اطراف ناحیه تحت درمان وارد می‌کند.
مراحل آماده سازی قبل از رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) چیست؟
رادیوسرجری بیشتر برای بیماران سرپایی انجام می‌شود. با این حال، شما باید با در نظر گرفتن هر احتمالی و در نظر گرفتن اینکه ممکن است بعد از عمل نیاز به استراحت داشته باشید، از این روش استفاده کنید. شما باید از قبل با پزشک خود تصمیم بگیرید که آیا همراه خود خواهید داشت یا خیر. از قبل با پزشک خود صحبت کنید که آیا داروهای خود را در روز عمل مصرف خواهید کرد یا خیر. علاوه بر این، باید از قبل در مورد موقعیت‌های مهم و خاص که در زیر ذکر شده است با پزشک خود مشورت کنید:
- بسته به سطح دیابت شما، داروهایی که استفاده می‌کنید مصرف می‌شوند یا خیر و در صورت وجود انسولین استفاده می‌شود یا خیر.
- این که آیا به ماده حاجب یا یدی که باید به صورت داخل وریدی تجویز شود حساسیت دارید.
- اگر کلاستروفوبیا (ترس از فضاهای بسته) دارید چه باید کرد.
احساس بیمار در حین انجام رادیوسرجری استریوتاکتیک با گامانایف چیست؟
رادیوسرجری با اشعه ایکس برای بیمار احساس خاصی ندارد. شما اشعه ایکس اعمال شده در طول عمل را نخواهید دید و همچنین هیچ دردی را احساس نمی‌کنید. تنها استثنا در این مورد ممکن است این باشد که برخی از بیماران تحت درمان مغزی ممکن است هنگام روشن بودن دستگاه، نورهای روشن را ببینند، حتی اگر چشمان خود را ببندند.
هرگز هیچ درد یا ناراحتی از درمان وجود ندارد. هنگامی که هدست شما برداشته می‌شود، ممکن است خونریزی جزئی در جایی که میخ‌های هدست وارد شده است وجود داشته باشد. پرستار شما اینها را نوار خواهد چسباند. ممکن است سردرد داشته باشید و ممکن است بخواهید به شما مسکن داده شود تا راحت‌تر باشید.
احساس بیمار در حین انجام رادیوسرجری استریوتاکتیک با شتابدهنده خطی چیست؟
در این درمان چون درمان تهاجمی نیست و چیزی به سر بیمار وصل نمیشود بیمار هیچ احساس ناخوشایندی را تجربه نمیکند و وسایل بی حرکت سازی سر غیر تهاجمی هستند.
عوارض رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS)
از جمله عوارض جانبی که ممکن است به دلیل پرتوهای داده شده در رادیوسرجری رخ دهد، بسیار کمتر از رادیوتراپی معمولی است که این عوارض ممکن است مشکلاتی به دلیل آسیب ناشی از تابش به سلول‌های سالم در ناحیه درمان به وجود بیاورد. مدت و شدت عوارض جانبی احتمالی بسته به نوع اشعه دریافتی، دوز و ناحیه بدن تحت درمان متفاوت است.
حتماً باید هر گونه عوارض جانبی را که تجربه می‌کنید به پزشک خود گزارش دهید. یک عارضه جانبی شایع اولیه پرتودرمانی معمولی ممکن است شامل خستگی، ضعف و مشکلات پوستی باشد. پوست اطراف ناحیه درمان حساس‌تر است. قرمزی و یا سوزش ممکن است در این ناحیه رخ دهد. در برخی موارد، تورم نیز ممکن است مشاهده شود. علاوه بر این، خشکی، خارش، پوسته پوسته شدن و تاول روی پوست نیز ممکن است رخ دهد اما در درمان رادیوتراپی استریوتاکتیک معمولا این عوارض رخ نمیدهند.
کلام آخر
رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS)، یک روش پیشرفته درمانی است که برای درمان تومورهای مغزی، توده های عروق مغزی و بسیاری از اختلالات عصبی دیگر استفاده می‌شود. با استفاده از این تکنیک پیشرفته، محدوده دقیقی از تابش به تومور یا منطقه مورد نظر در مغز تابیده می‌شود، در حالی که بافت سالم را کمتر تحت تأثیر قرار می‌دهد. این روش دقت بالایی دارد و به طور کلی غیرتهاجمی است، به این معنی که نیازی به بریدن باز جمجمه یا وارد کردن سوزن به مغز نیست. با توجه به پیشرفت‌های مداوم در فناوری تصویربرداری و نقش مهم رادیوسرجری در بهبود کیفیت زندگی بیماران، SRS به عنوان یک روش درمانی نوین و موثر به شمار می‌رود.
این درمان برای اولین بار در ایران با مجهزترین امکانات توسط دکتر یحیی زاده در مرکز رادیوتراپی نگین آزادی از سال 1399 انجام گرفته است.
نظرات کاربران