رادیوتراپی (پرتودرمانی) یکی از انواع روش‌های درمانی سرطان است که به معنی استفاده از پرتوهای پر انرژی از طریق پوست به سمت تومور است. پرتودرمانی به دلیل اثربخشی خاص خود در برابر تومورهای سر و گردن، بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. با ما در این مقاله همراه باشید تا با نکات مربوط به رادیوتراپی تومورهای سر و گردن بیشتر آشنا شوید.
رادیوتراپی چگونه انجام می‌شود؟
پرتودرمانی ممکن است پس از جراحی سر و گردن برای جلوگیری از عود کردن توده سرطانی توصیه شود. همچنین ممکن است از رادیوتراپی به عنوان تنها درمان مورد نیاز استفاده شود. برخی از افراد ممکن است این روش را همراه با شیمی درمانی یا سایر درمان‌های دارویی دریافت کنند. به طور کلی در رادیوتراپی سعی بر آن است که با استفاده از پرتوهای اشعه ایکس، سلول سرطانی کاهش سایز داشته باشد و از سر و یا گردن پاک‌سازی شود. استفاده از این تشعشعات بر روی ساختار DNA توده سرطانی تأثیر داشته و از تقسیم سلولی آن جلوگیری می‌نماید.
انواع رادیوتراپی تومورهای سر و گردن
روش‌های متفاوتی برای درمان سرطان سر و گردن با اشعه وجود دارد. انتخاب بهترین روش براساس نوع توده سرطانی، محل تشکیل و شدت آن انجام می‌شود. هدف اصلی در روش درمانی انتخاب شده از بین بردن سلول‌های سرطانی و جلوگیری از عوارض جانبی درمان همراه با ایمن نگه داشتن سلول‌های سالم اطراف تومور است. در ادامه انواع رویکردهای رادیوتراپی تومورهای سر و گردن را مشاهده می‌نمایید.
در مورد رادیوتراپی سرطان زبان و لب نیز بخوانید!
پروتون تراپی
پروتون تراپی نوعی رادیوتراپی است که از پرتوهای پروتون به جای پرتوهای فوتون (نور) استفاده می‌شود. برخلاف فوتون‌ها، پروتون‌ها به فراتر از تومور نفوذ نکرده و در نتیجه عوارض جانبی ناشی از آسیب به بافت طبیعی را کاهش می‌دهد. این امر سبب می‌شود که بتوان از دوز بیشتری از تابش برای سلول سرطانی استفاده کرد و شانس تخریب آن را به حداکثر رساند. این روش برای بسیاری از افراد مفید است. در حال حاضر، بیشتر برای سرطان سر و گردنی که پس از درمان قبلی عود کرده است، استفاده می‌شود.
پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT)
این روش استفاده از یک برنامه کامپیوتری بسیار پیشرفته را با یک دستگاه فلزی به نام “کولیماتور” ترکیب می‌کند. چنین ابزارها به پزشک امکان می‌دهد که پرتوهای نوری را با توجه به ابعاد دقیق ناحیه تحت درمان متناسب نمایند. قبل از شروع درمان، تیمی از متخصصان اطلاعات دقیقی در مورد ناحیه مورد نظر در سر و گردن جمع‌آوری می‌کنند. به این منظور لازم است اقدامات زیر انجام شود:
- سی تی اسکن برای ترسیم تومور به صورت سه بعدی
- اسکن PET، CT و MRI برای ایجاد طرح کلی از تومور
پزشک با استفاده از این اطلاعات و به کمک نرم‌افزارهای مربوطه برنامه ریزی دقیقی برای محاسبه میزان پرتوهای تابش و زوایای آن استفاده می‌نماید. در طول درمان، کولیماتور برای تولید پرتوها در زوایای مشخص شده توسط برنامه کامپیوتری تنظیم می‌شود. این رویکرد به پزشک متخصص امکان می‌دهد تا بتوان با موفقیت بیشتری تومور سر و گردن را تحت درمان قرار داد و در عین حال خطر قرار گرفتن بافت سالم را کاهش داد.
پرتودرمانی با شدت تعدیل‌شده به کمک تصویربرداری (IG-IMRT)
IG-IMRT از تست‌های تصویربرداری مانند CT، MRI یا PET استفاده می‌کند. این روش‌ها با نرم‌افزارهای کامپیوتری ویژه ترکیب می‌شوند تا اثر آنی اشعه پرانرژی به ناحیه درمان را بهینه نمایند. در این روش، اسکن‌های تصویربرداری روزانه برای اطمینان از موقعیت دقیق تومور در هنگام اعمال تابش انجام می‌شود. اسکن‌های تصویربرداری توسط نرم‌افزار ویژه پردازش می‌شوند تا تغییرات اندازه یا محل توده سرطانی را ترسیم کنند.
رادیوتراپی تطبیقی
در پرتودرمانی مرسوم، پزشک و تیم مراقبتی او با یک دیگر همکاری می‌کنند تا بهترین رویکرد را برای برنامه درمانی بیمار تدوین کنند. سپس آن برنامه را در طول دوره درمان که معمولاً شش تا هفت هفته طول می‌کشد، اجرا می‌نمایند. رادیوتراپی تطبیقی به این معنی است که روند برنامه‌ریزی در طول درمان بیمار تکرار می‌شود. هر زمان که تغییرات خاصی در تومور سر و گردن شناسایی شود، برنامه درمانی مجدد بازیابی می‌شود تا دقت تابش و دوز آن بهینه شود. چنین رویکرد شخصی به پزشک این امکان را می‌دهد که بیمار را به طور مداوم تحت نظر داشته باشد.
رادیوتراپی استریوتاکتیک (SRT) یا رادیو جراحی
رادیو جراحی استریوتاکتیک به عنوان یک راه‌حل کمتر تهاجمی و ایمن به جای جراحی مغز و اعصاب که نیاز به برش‌هایی در پوست، جمجمه، غشاهای اطراف مغز و بافت مغز دارد، ارائه شده است. رادیوتراپی استریوتاکتیک، روش IG-IMRT را با تکنیک‌های پیشرفته‌تر ترکیب می‌نماید. این موضوع می‌تواند دوزهای بسیار بالایی از تشعشع را به تومور برساند. SRT می‌تواند نتایج بهتر و عوارض جانبی کمتری نسبت به پرتودرمانی معمولی داشته باشد.
براکی تراپی
براکی تراپی یا رادیوتراپی داخلی به معنای قرار دادن مواد رادیواکتیو در داخل سر و گردن است. این ماده در داخل یک دانه، گلوله، سیم یا کپسول با استفاده از سوزن مهر و موم می‌شود. تابش منتشر شده توسط این منبع به DNA سلول‌های سرطانی مجاور آسیب می‌رساند. براکی تراپی بیشتر برای سرطان سر و گردن که پس از درمان قبلی عود کرده است استفاده می‌شود.
عوارض رادیوتراپی تومورهای سر و گردن
رادیوتراپی سر و گردن براساس نوع انتخاب شده، می‌تواند عوارض مختلفی را به دنبال داشته باشد. شایع ترین عوارض جانبی تشعشعات به سر و گردن عبارت‌اند از:
- تغییراتی در پوست شبیه آفتاب سوختگی
- گرفتگی صدا
- تغییرات در احساس طعم‌ها
- خشکی دهان
- ضعیف شدن دندان‌ها
- کاهش وزن
- ریزش مو
- اختلال در بلع
- درد، زخم یا قرمزی در دهان
پس از درمان، پزشک متخصص تمرینات و اقدامات لازم جهت به حداقل رساندن این عوارض را به بیمار توضیح خواهد داد.
اقدامات پس از رادیوتراپی
به منظور کاهش عوارض رادیوتراپی و همچنین تسریع بهبودی لازم است اقداماتی را دنبال نمایید. برخی از این موارد در ادامه آورده شده است.
- مراقبت کافی از پوست ناحیه مورد درمان
- کمتر در معرض نور خورشید قرار گرفتن
- دنبال کردن رژیم غذایی سبک و سالم
- استراحت کافی و اجتناب از فعالیت‌های فیزیکی سنگین
کلام آخر
رادیوتراپی تومورهای سر و گردن یکی از روش‌های مؤثر در درمان و کنترل سلول‌های سرطانی به شمار می‌رود. این روش انواع مختلفی دارد که باید با توجه به عوامل متفاوتی مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به حساس بودن ناحیه سر و گردن، رادیوتراپی جایگزین مناسبی برای روش‌های جراحی است.
پرتودرمانی با توجه به نوع تومور سرطانی، محل تشکیل و مرحله آن انتخاب می‌شود. همچنین سلامت عمومی بیمار، سابقه پزشکی او، اندازه توده و دیگر فاکتورها در تعیین تعداد جلسات موردنیاز برای او اثرگذار است.
نظرات کاربران