پرتودرمانی خارجی که به رادیوتراپی اکسترنال نیز شناخته میشود، رایج‌ترین نوع پرتودرمانی است که برای درمان سرطان استفاده میشود. در این روش یک دستگاه پرتویی تشعشع را از خارج پوست به قسمت خاصی از بدن، معمولاً یک تومور، ساطع می‌کند. شما نمی‌توانید پرتودرمانی خارجی را ببینید یا احساس کنید. مدت یک جلسه درمان ممکن است بسته به نوع دستگاه مورد استفاده متفاوت باشد. یک جلسه معمولاً حدود 30 دقیقه یا بیشترممکن است طول بکشد؛ زیرا باید تجهیزات را تنظیم کنند و به درستی روی تخت قرار بگیرید. به طور معمول، تجویز دوز پرتو تنها چند دقیقه طول می‌کشد، اما بسته به نوع دستگاه مورد استفاده ممکن است بیشتر طول بکشد. در این بخش به طور کامل در خصوص پرتودرمانی خارجی و هر جزئیاتی که دارد توضیح خواهیم داد. با ما همراه باشید.
معاینات لازم قبل از پرتودرمانی خارجی
صرف نظر از اینکه کدام نوع پرتو استفاده میشود، همیشه مهم است که پرتو تا حد امکان به تومور برخورد کند و بافت سالم اطراف تا حد امکان محافظت شود. علاوه بر این، دوز تابشی که به تومور برخورد می‌کند باید به اندازه کافی بالا باشد. این نیاز به برنامه ریزی درمانی دقیق دارد.
با استفاده از تصاویر سونوگرافی، اشعه ایکس و ام ار ای، محل تومور در بدن ابتدا به طور دقیق مشخص میشود. سپس منطقه پرتودهی به طور دقیق تعیین میشود و یک طرح درمان دقیق ترسیم میشود.
از جمله موارد دیگر قبل پرتودرمانی این است که نوع پرتو و دوز مورد استفاده را تعیین می‌کند. این دوز پرتو تقریباً همیشه در چندین جلسه پخش میشود. به این تابش کسری یا شکنش نیز می‌گویند. دلیل این امر این است که بافت سالم و بافت تومور به تابش واکنش متفاوتی نشان می‌دهند: بافت سالم پس از تابش بهتر از بافت تومور بازسازی میشود. تقسیم جلسات به چند جلسه به بافت سالم این فرصت را می‌دهد تا قبل از پرتودرمانی زیر تا حدودی بهبود یابد.
قبل از جلسه درمان، ممکن است لازم باشد لباس بیمارستان بپوشید و هر چیزی که از فلز ساخته شده است، مانند جواهرات، را از ناحیه درمان بردارید.
متداول ترین تقسیم‌بندی شامل تابش یک بار در روز، پنج روز در هفته (دوشنبه تا جمعه یا شنبه تا چهارشنبه) در یک دوره چندهفته‌ای (معمولاً بین 5 تا 8 هفته) است.
پرتودرمانی خارجی چگونه انجام میشود؟
در اولین مشاوره در یک مرکز پرتودرمانی، بیمار به متخصص انکولوژی و پرتودرمانی مسئول مرکز مراجعه می‌کند. هدف از این معاینه ایجاد برنامه درمانی برای بیمار، بحث در مورد اهداف و آماده‌سازی درمان، توضیح خود درمان (مدت زمان کلی و تعداد جلسات) و همچنین اشاره به عوارض جانبی احتمالی است. سپس مراحل زیر به ترتیب انجام میشود:
شبیه‌سازی و علامت‌گذاری میدان‌های تشعشعی
شبیه سازی مرحله مهمی قبل از شروع واقعی درمان است. هدف این است که مناطقی را برای درمان با دقت زیاد تعریف کنیم. سپس با استفاده از رنگ مخصوص، نشانه‌ها مستقیماً روی پوست کشیده می‌شوند تا مناطقی که قرار است تحت تابش قرار گیرند، دقیقاً مشخص شوند. بسیار مهم است که علامت‌گذاری‌ها حذف نشوند (البته دوش گرفتن همچنان مجاز است). این شبیه‌سازی همچنین موقعیتی را که بیمار در هر جلسه پرتودرمانی در آن قرار می‌گیرد، تعیین می‌کند.
تعیین دوز تشعشع (دوزیمتری)
این مرحله شامل تعیین نحوه توزیع دوز تابش برای عمل در ناحیه مورد نظر است. این تجزیه وتحلیل چند روزطول می‌کشد، و حضور بیمار لازم نیست.
درمان
پس از تکمیل تمام مراحل آماده سازی، درمان می‌تواند شروع شود. پرتودرمانی خارجی به صورت سرپایی انجام میشود. هر جلسه رادیوتراپی تقریباً 15 دقیقه طول می‌کشد و یک بار در روز به مدت 5 روز متوالی انجام میشود. طول کل درمان بسته به پارامترهای پزشکی – فنی داده شده می‌تواند بین 1 تا 5 هفته باشد.
انواع پرتودرمانی خارجی
تکنیک‌های مختلفی برای انجام پرتودرمانی خارجی استفاده میشود. برخی از آنها همچنین می‌توانند برای انجام پرتودرمانی بسیار دقیق ترکیب شوند. در پرتودرمانی استاندارد خارجی، از یک شتاب‌دهنده خطی برای رساندن پرتوهای پرتو به ناحیه خاصی از بدن استفاده میشود. اغلب در دوزهای کم روزانه برای چند هفته تجویز میشود. انواع رادیوتراپی خارجی عبارت‌اند از:
رادیوتراپی کانفورمال سه‌بعدی (3D CR)
پرتوهای پرتو به شکل تومور یا ناحیه درمان شکل می‌گیرند. در رادیوتراپی 3D، تصاویر تولید شده توسط CT یا MRI برای ایجاد یک تصویر سه‌بعدی (3D) دقیق از تومور استفاده میشود. شکل و محل دقیق تومور در رایانه برنامه ریزی شده و برای برنامه ریزی درمان استفاده میشود. یک شتاب‌دهنده خطی پرتوهای تابشی را ساطع می‌کند. پرتوهای متعددی شکل گرفته و از جهات مختلف به سمت تومور هدف قرار می‌گیرند تا آن را از همه زوایا درمان کنند. همه پرتوها شدت یکسانی دارند. هر کدام کاملاً ضعیف هستند و کمتر به بافت‌های طبیعی آسیب می‌رسانند. این روش می‌تواند برای درمان انواع مختلف سرطان استفاده شود.
پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT)
در این روش پرتوهای تابش شکل می‌گیرند و دوزهای متفاوتی را به قسمت‌های مختلف ناحیه درمان می‌رسانند. شکل و محل دقیق تومور در رایانه طراحی شده و برای طراحی درمان استفاده میشود. یک شتاب‌دهنده خطی پرتوهای تابشی را ساطع می‌کند. پرتوهای متعددی شکل گرفته و از جهات مختلف به سمت تومور هدف قرار می‌گیرند تا آن را از همه زوایا درمان کنند. قدرت (شدت) این پرتوها متفاوت است و اجازه می‌دهد تا دوز بالاتری به تومور داده شود در حالی که دوز تابشی که به بافت‌های طبیعی مجاور می‌رسد کاهش می‌یاب. IMRT ممکن است برای درمان تومورهایی که دسترسی به آنها سخت است، مانند تومورهای ستون فقرات، سر، گردن، پروستات، ریه یا مغز استفاده شود.
آرک تراپی با حجم بهینه شده (VMAT)
یک شکل پیشرفته از IMRT است که یک دوز را در یک چرخش 360 درجه به کل تومور می رساند. اکثر شتاب‌دهنده‌های خطی مدرن می‌توانند این نوع درمان را ارائه دهند. این روش باعث کاهش طول جلسات درمانی روزانه میشود.
رادیوتراپی هدایت شده با تصویر (IGRT)
یک دستگاه تصویربرداری متصل به یک شتاب‌دهنده خطی به بهبود دقت پرتودرمانی کمک می‌کند. چندین اسکن CT ، MRI قبل و در طول درمان انجام میشود که توسط کامپیوتر پردازش میشود تا تغییرات اندازه و محل تومور را در مقایسه با درمان قبلی آشکار کند. این کار به تیم پرتو درمانی اجازه می‌دهد تا موقعیت شما را روی تخت درمان و دوز تابش را تنظیم کند تا دقت درمان را افزایش دهد. IGRT مقدار بافت درمان شده و دوز کل تشعشع دریافتی توسط بافت طبیعی را کاهش می دهد ممکن است برای درمان تومورها در قسمت‌هایی از بدن که احتمالاً حرکت می‌کنند، مانند ریه‌ها، کبد و پروستات، یا تومورهایی که بسیار نزدیک به ساختارها یا بافت‌های حیاتی هستند، تجویز شود.
رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS)
رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) دوز بالایی از تابش دقیق هدفمند را در یک تا پنج جلسه ارائه می‌دهد. در این روش پرتوهای کوچک و باریک زیادی از زوایای مختلف ساطع می‌شوند که به تومور می‌رسند، جایی که بالاترین دوز را تحویل می‌دهند و در عین حال به کاهش دوز تحویلی به بافت‌های سالم اطراف آن کمک می‌کنند. اغلب برای درمان تومورهای مغز و نخاع و همچنین متاستازهای مغزی استفاده میشود. بسته به نوع وسیله مورد استفاده، ممکن است لازم باشد در طول جلسات درمان، یک قاب مخصوص دور سرقرار بگیرد.برخی از سیستم‌ها شامل یک قاب نیستند یا باید فقط یک فیکساتور خاص روی سر بگزارند تا سر خود را در موقعیت صحیح نگه دارید.
رادیوتراپی استریوتاکتیک بدن (SBRT)
با کمک این روش دوز بالایی از تابش دقیق هدفمند را در جلسات کمتری به تومورها در نواحی مختلف بدنارائه می‌دهد و به آن رادیوتراپی استریوتاتیک بدن می‌گویند .در جلسات کمتری نسبت به پرتودرمانی خارجی استاندارد انجام میشود و می‌توان برای درمان تومورهای پانکراس، ریه، کبد یا ستون فقرات از این روش استفاده کرد.
پروتون درمانی
پروتون درمانی از پروتون‌ها (ذرات با بار مثبت) برای درمان سرطان استفاده می‌کند. در پروتون درمانی از پرتوهای پروتون به جای پرتوهای اشعه ایکس استفاده میشود. پروتون‌ها پس از رسیدن به یک فاصله معین انرژی بیشتری آزاد می‌کنند و سپس متوقف می‌شوند در حالی که پرتوهای پرتو ایکس قبل و بعد از رسیدن به هدف خود انرژی آزاد می‌کنند؛ بنابراین پروتون‌ها آسیب کمتری به بافت‌هایی که قبل از رسیدن به هدف از آنها عبور می‌کنند، وارد می‌کنند. پروتون درمانی شکلی از پرتودرمانی است که کمترین آسیب را به بافت طبیعی مجاور وارد می‌کند. دستگاهی به نام سینکروترون یا سیکلوترون پروتون تولید می‌کند.
تابش کامل بدن (TBI)
تابش کامل بدن (TBI) رادیوتراپی است که برای کل بدن انجام میشود. هنگام آماده شدن برای پیوند سلول‌های بنیادی و همچنین برای انواع خاص سرطان های پوستی منتشراستفاده میشود. معمولاً برای اجرای آن از شتاب‌دهنده خطی استفاده میشود.
حین درمان رادیوتراپی خارجی
رادیوتراپیست شما را روی تخت درمان قرار می‌دهد همان‌طور که در طول عملیات شبیه سازی انجام داد. علائم یا خال کوبی‌های ایجاد شده بر روی پوست یا لیزرهای تراز به تعیین محل درمان کمک می‌کند. ممکن است از سیستم های بی‌حرکت سازی (فیکساتورها)، اشکال خاص، بلوک‌ها یا غلتک‌های فوم استفاده شود تا اطمینان حاصل شود که شما در موقعیت مناسبی قرار گرفته‌اید و در طول جلسه ثابت می‌مانید.
رادیوسرجری گاهی تحت بیهوشی عمومی برای کودک انجام میشود. بسته به نوع وسیله مورد استفاده، ممکن است از ماسک مخصوصی استفاده کنید تا سر خود را در موقعیت درست خود قرار دهید
هنگامی که در پوزیشن صحیح قرار گرفتید، تخت زیر دستگاه رادیوتراپی حرکت می‌کند. رادیوتراپیست اندازه‌گیری می‌کند و مطمئن میشود که شما در موقعیت صحیح قرار دارید. هنگامی که موقعیت درست شد، رادیوتراپیست اتاق درمان را ترک می‌کند. او دستگاه را از اتاق مجاور روشن می‌کند و کار می‌کند. او می‌تواند شما را از پشت مانیتور ببیند و می‌تواند از طریق اینترکام با شما صحبت کند.
دستگاه رادیوتراپی شما را لمس نمی‌کند. بسته به نوع دستگاه مورد استفاده، در اطراف بدن شما حرکت می‌کند تا پرتودرمانی را از زوایای مختلف ارائه دهد.
مراقبان اجازه ورود به اتاق درمان را ندارند تا زمانی که فرد تحت درمان است؛ زیرا در معرض تشعشعات قرار می‌گیرند.
پس از پرتودرمانی خارجی
تیم رادیوتراپی پیشرفت شما را در طول درمان زیر نظر دارد و در صورت نیاز دوز یا مدت درمان را تنظیم می کنند. آنها ممکن است آزمایش خون یا آزمایش‌های تصویربرداری را در زمان‌های مختلف در طول درمان انجام دهد تا بفهمند تومور چگونه به پرتودرمانی پاسخ می‌دهد.
بهبودی شما در طول و بعد از پرتودرمانی به نوع سرطان، مرحله سرطان، دوز پرتو و سلامت کلی شما بستگی دارد. برخی از افراد می‌توانند در حین دریافت پرتودرمانی به کار و فعالیت‌های اوقات فراغت معمول خود ادامه دهند. برخی دیگر متوجه می‌شوند که به راحتی خسته می‌شوند و نیاز به استراحت بیشتری دارند.
تیم رادیوتراپی شما محدودیت هایی را که باید بر خود تحمیل کنید یا اقدامات ایمنی خاصی را که باید در طول یا بعد از پرتودرمانی انجام دهید، به شما توضیح خواهند داد. بیشتر افراد تشویق می‌شوند تا به اندازه‌ای که احساس می‌کنند توانایی انجام فعالیت‌ها یا تمرینات را دارند انجام دهند. برخی از افراد بعد از درمان نیاز به استراحت بیشتری دارند. ممکن است به افراد توصیه شود که برای مدتی اقدام به بارداری نکنند، به خصوص اگر پرتودرمانی در ناحیه تناسلی یا نزدیک آن انجام شده باشد.
عوارض جانبی پرتودرمانی خارجی
اینکه آیا اثرات نامطلوب در طول یا بعد از پرتودرمانی رخ می‌دهد به عوامل زیادی بستگی دارد:
چه دوزی استفاده میشود؟ کدام ناحیه از بدن تحت تابش قرار می‌گیرد، کدام اندام‌ها در میدان تابش قرار دارند؟ علاوه بر این، واکنش همه افراد به تشعشعات یکسان نیست.
اکثر عوارض جانبی فقط موقتی هستند. ممکن است طی چند روز پس از شروع درمان شروع شوند و برخی ممکن است چند هفته طول بکشند.
خستگی شایع ترین عارضه جانبی عمومی رادیوتراپی است. ممکن است تنها پس از چند جلسه درمانی رخ دهد و عارضه ای موقت است.
اثرات نامطلوب به طور مستقیم در میدان تابش شامل تحریک پوست است. مشابه آفتاب‌سوختگی، پوست می‌تواند حساس و کمی قرمز شود. پس از 3 تا 4 هفته، ممکن است پوست خشک و پوسته پوسته شود و گاهی اوقات باعث خارش شود. پس از آن اغلب به دلیل افزایش تشکیل رنگدانه تیره تر میشود و بعد از اتمام درمان به حالت نرمال بر میگردد.
پرتو درمانی برای دستگاه گوارش می‌تواند باعث تهوع، استفراغ یا اسهال شود.
با این حال، بسیاری از این عوارض جانبی را می‌توان از طریق اقدامات متقابل، مانند دارو، کاهش داد. در صورت امکان، در رادیوتراپی لگن کادر پزشکی سعی خواهند کرد تا اندام‌های جنسی (بیضه‌ها و تخمدان‌ها) را در برابر اشعه محافظت کنند تا بر باروری تأثیری نگذارند.
کلام آخر
پرتو درمانی خارجی یکی از روش‌های کلیدی درمان در انواع سرطان‌ها است. از آنجایی که انتخاب دقیق ناحیه درمان بسیار مهم است، باید در انتخاب مرکزی که پرتودرمانی انجام میشود و رادیوانکولوژیستی که درمان را برنامه ریزی می‌کند، دقت شود. اگر قصد انجام پرتودرمانی دارید، پیشنهاد ما برای شما اعتماد به مرکز نگین آزادی تحت نظارت دکترحسین یحیی زاده است. در این مرکز با بروزترین امکانات و کادری مجرب، درمان بیمار به شعل فعال، با آرامش و تحت نظارت دقیق کادر درمان صورت می‌گیرد. جهت دریافت نوبت و مشاوره می‌توانید به بخش ارتباط با ما مراجعه کنید.
نظرات کاربران