رادیوتراپی به معنای استفاده از پرتو، معمولاً اشعه ایکس، برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان است. برای سرطان کیسه صفرا، پزشکان از رادیوتراپی خارجی استفاده می‌کنند. در این مقاله به صورت کامل به رادیوتراپی سرطان کیسه صفرا خواهیم پرداخت. برای آشنایی با انواع، عوارض و روش انجام آن، تا انتهای مقاله، همراه ما باشید.
رادیوتراپی سرطان کیسه صفرا چیست؟
پرتو درمانی سرطان کیسه صفرا، نوعی رادیوتراپی خارجی است که از دستگاهی در خارج از بدن استفاده می‌کند تا پرتوها را به سمت سرطان هدایت کند و آن را از بین ببرد. در رادیوتراپی از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس) یا ذرات برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. از پرتو ایکس برای از بین بردن سرطانی که پس از جراحی باقی مانده است، اما قابل دیدن نیست، استفاده می‌شود. به این روش درمان، رادیوتراپی کمکی می‌گویند.
همچنین پرتودرمانی به عنوان بخشی از درمان اصلی برای برخی از سرطان‌های پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرتودرمانی معمولا برای کمک به تسکین علائم در صورتی که سرطان خیلی پیشرفته باشد، استفاده می‌شود. در بعضی شرایط برای کمک به تسکین درد یا سایر علائم با کوچک کردن تومورهایی که رگ‌های خونی یا مجاری صفراوی را مسدود می‌کنند یا بر اعصاب فشار می‌آورند، استفاده شود.
پرتودرمانی خارجی (EBRT) چیست؟
برای سرطان کیسه صفرا، از یک دستگاه بزرگ برای ایجاد پرتو، از اشعه ایکس یا ذراتی استفاده می‌شود که به سمت سرطان تابیده می‌شود. به این روش پرتودرمانی خارجی (EBRT) می‌گویند. قبل از شروع درمان‌های شما، تیم پزشکی ما، اندازه‌گیری‌های دقیقی را برای تعیین زوایای صحیح برای نشانه‌گیری پرتوها و تعیین دوز مناسب تابش انجام می‌دهند. این روش درمان، بسیار شبیه روش عکس برداری با اشعه ایکس است، اما تابش پرتو در این روش بسیار قوی‌تر است. رادیوتراپی خارجی به خودی خود بدون درد است. هر جلسه درمانی فقط چند دقیقه طول می‌کشد، اما آماده کردن بیمار برای درمان، کمی زمان بر است.
انواع روش‌های رادیوتراپی سرطان کیسه صفرا
پزشک بر اساس شدت بیماری ممکن است که انواع مختلفی از روش‌ها را برای درمان سرطان کیسه صفرا انتخاب کند. این روش‌ها عبارتند از:
- پرتودرمانی منسجم سه بعدی (3D-CRT)
- پرتودرمانی با شدت تعدیل یافته (IMRT)
- پرتودرمانی استریوتاکتیک بدن (SBRT)
- رادیوتراپی همراه با شیمی درمانی
پرتودرمانی منسجم سه بعدی (3D-CRT)
رادیوتراپی منسجم سه بعدی از رایانه‌های ویژه برای تصویر برداری دقیق از محل تومورها استفاده می‌کند. سپس پرتوشکل می‌گیرند و از چندین جهت به سمت تومور نشانه می‌روند. این کار باعث می‌شود که احتمال آسیب رساندن به بافت‌های سالم بدن کاهش پیدا کند.
پرتودرمانی با شدت تعدیل یافته (IMRT)
پرتودرمانی با شدت تعدیل شده یا IMRT، یک شکل پیشرفته از 3D-CRT است. در این روش، می‌توان شدت یا قدرت پرتوها را تنظیم کرد. این کار باعث تنظیم دوز پرتوها برای کاهش آسیب به بافت‌های سالم اطراف سرطان می‌شود. در واقع تنظیم کردن دوز تابش به پزشکان اجازه می‌دهد تا سرطان را با دوز بالاتری از پرتوها درمان کنند.
پرتودرمانی بدن استریوتاکتیک (SBRT)
در روش رادیوتراپی استریوتاکتیک یا SBRT پرتو به نقاط مختلف بدن تابیده می‌شود و درنهایت به محلی که تومور وجود دارد، به هم می‌رسند. این بدان معناست که سرطان مقادیر یا دوز بالایی از تابش دریافت می‌کند، اما بافت‌های سالم اطراف تومور دوز پایینی از پرتو دریافت می‌کنند. این امر خطر عوارض جانبی را کاهش می‌دهد.
پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی
شیمی درمانی همراه با EBRT یا پرتودرمانی خارجی، برای کمک به عملکرد بهتر رادیوتراپی انجام می‌شود. بیشتر اوقات از این روش برای درمان سرطان کیسه صفرا استفاده می‌شود. عوارض جانبی این روش معمولا بیشتر از عوارض پرتودرمانی به تنهایی است. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که انجام شیمی درمانی پس از جراحی ممکن است به بیماران کمک کند تا عمر طولانی‌تری داشته باشند، مخصوصا اگر سرطان به غدد لنفاوی گسترش پیدا کرده باشد.
کاربرد رادیوتراپی سرطان کیسه صفرا
پزشکان از رادیوتراپی برای اهداف مختلفی استفاده می‌کنند. کاربردهای این روش درمانی بسته به شدت سرطان و این که آیا متاستاز کرده است یا خیر، متفاوت هستند. معمولا از رادیوتراپی در موارد زیر استفاده می‌شود:
- بعد از جراحی
- رادیوتراپی برای سرطان پیشرفته کیسه صفرا
بعد از جراحی
رادیوتراپی معمولا بعد از جراحی برای کوچک کردن تومور، کنترل سرطان تا زمانی که ممکن است و کمک به تسکین علائم انجام می‌شود. بعد از انجام جراحی برای درمان سرطان، ممکن است که رادیوتراپی به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی انجام شود. رادیوتراپی بعد از جراحی درمان کمکی نامیده می‌شود.
رادیوتراپی برای سرطان پیشرفته کیسه صفرا
در صورتی که سرطان با جراحی قابل درمان نباشد برای تسکین علائم سرطان پیشرفته کیسه صفرا، رادیوتراپی توصیه می‌شود. در این شرایط که سرطان به مراحل پیشرفته رسیده، پرتودرمانی، سرطان را درمان نمی‌کند، اما به کوچک کردن و کاهش روند پیشرفت توده سرطانی کمک می‌کند. به این روش از پرتودرمانی، رادیوتراپی تسکینی نیز می‌گویند.
برنامه ریزی مراحل رادیوتراپی سرطان کیسه صفرا
قبل از شروع درمان، تیم رادیوتراپی به دقت مراحل درمان شما را برنامه ریزی می‌کنند. این برنامه ریزی مشخص می‌کند که برای درمان سرطان به چه دوزی از پرتو و دقیقاً در کجا به آن نیاز دارید. معمولا ویزیت برنامه ریزی شما از ۱۵ دقیقه تا ۲ ساعت طول می‌کشد. شما معمولا در این مرحله سی تی اسکن انجام می‌دهید. اسکن، تومورهای سرطانی و ناحیه اطراف آن را مشخص می‌کند. برنامه ریزی برای رادیوتراپی مخصوص با نیازهای هر بیمار انجام می‌شود. مراحل برنامه ریزی رادیوتراپی عبارتند از:
- سی تی اسکن
- علامت‌گذاری محل تابش
- محاسبه اشعه
سی تی اسکن
سی تی اسکن قبل از رادیوتراپی مشخص می‌کند که در جلسات رادیوتراپی قرار است چه اتفاقی بی‌افتد. تیم رادیوتراپی به شما کمک می‌کنند تا روی تخت اسکن قرار بگیرید. شما در طول اسکن باید بی‌حرکت بمانید. تخت سی تی اسکن همان تختی است که برای جلسات درمانی خود روی آن دراز می‌کشید. هنگامی که در موقعیت مناسب روی تخت قرار گرفتید، تیم درمان چند نشانه روی پوست شما قرار می‌دهند. آن‌ها تخت را به سمت بالا و از طریق اسکنر حرکت می‌دهند. سپس اتاق را ترک می‌کنند و اسکن شروع می‌شود. اسکن حدود ۵ دقیقه طول می‌کشد و معمولا چیزی حس نخواهید کرد.
بعد از سی تی اسکن تیم درمان علائمی به اندازه نقطه، روی پوست شما ایجاد می‌کنند. آن‌ها از این علامت‌ها برای مشخص کردن محل تابش، رادیوتراپی استفاده می‌کنند. تیم رادیوتراپی به شما می‌گویند که چگونه از این علامت‌ها مراقبت کنید. این علائم ممکن است به مرور زمان از بین بروند، اگر این اتفاق افتاد به پزشک خود اطلاع دهید.
ممکن است لازم باشد که بعد از برنامه ریزی و چند روز قبل از شروع درمان استراحت کنید. در طول این مدت، رادیوتراپیست جزئیات نهایی برنامه رادیوتراپی شما را تعیین می‌کند. رادیوتراپیست، طوری برنامه ریزی می‌کند که ناحیه سرطان دوز بالا و بافت‌های مجاور دوز پایین دریافت کنند. این امر عوارض جانبی را که ممکن است در طول درمان و بعد از درمان داشته باشید کاهش می‌دهد.
روش انجام رادیوتراپی سرطان کیسه صفرا
معمولا پس از آماده سازی بیمار و قرار گرفتن بیمار روی تخت رادیوتراپی، دستگاه در موقعیتی که پزشک تشخیص می‌دهد ثابت می‌شود یا بر اساس تشخیص پزشک، در اطراف بدن شما حرکت می‌کند تا پرتو از جهات مختلف به تومور تابیده شود. دستگاه‌های رادیوتراپی بسیار بزرگ هستند و ممکن است وقتی برای اولین بار آن‌ها را می‌بینید، استرس داشته باشید. بهتر است که بدانید این دستگاه به هیچ وجه شما را لمس نمی‌کنند.
قبل از اولین درمان، پزشک آن چیزی که در اتاق رادیوتراپی تجربه خواهید کرد را برای شما توضیح خواهد داد. در برخی از بخش‌ها، اتاق‌های درمان دارای باندهایی هستند که می‌توانید پخش‌کننده‌های موسیقی را به آن‌ها وصل کنید. بنابراین، می‌توانید برای حفظ آرامش و احساس راحتی، در حین درمان به موسیقی گوش دهید.
عوارض جانبی رادیوتراپی سرطان کیسه صفرا
مانند هر روش درمانی دیگر، رادیوتراپی برای سرطان کیسه صفرا نیز ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. با وجود احتمال بروز عوارض جانبی، ممکن است که شما هیچ عوارضی را تجربه نکنید. عوارض جانبی شما بستگی به بافت‌ها و اندام‌هایی دارد که در مسیر پرتو قرار دارند. معمولاً، عوارض جانبی یک هفته پس از شروع جلسات رادیوتراپی، شروع می‌شوند. این عوارض به تدریج در طول درمان و تا چند هفته پس از پایان درمان بدتر می‌شوند، اما معمولاً بعد از حدود ۲ هفته شروع به بهتر شدن، می‌کنند. برخی از عوارض جانبی عبارتند از:
- خستگی و ضعف
- احساس بیماری
- قرمزی یا تیره شدن پوست
خستگی و ضعف
ممکن است در طول درمان احساس خستگی کنید که با ادامه درمان این حالت بیشتر شود. اقدامات مختلفی، مانند ورزش کردن وجود دارد که می‌تواند به شما در کاهش خستگی و مقابله با آن کمک کند. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که انجام ورزش‌های سبک مانند پیاده روی می‌تواند انرژی بیشتری به شما بدهد.
احساس بیماری
ممکن است گاهی اوقات پس از جلسه رادیوتراپی، احساس بیماری کنید. اگر احساس بیماری می‌کنید به تیم درمانی خود اطلاع دهید. تیم درمان شرایط شما را بررسی می‌کنند و بسته به شرایط، برای شما داروهای مناسب تجویز می‌کنند.
قرمزی یا تیره شدن پوست
یکی از عوارض رایج پرتو درمانی قرمزی یا تیره شدن پوست است. در طی پرتودرمانی، ممکن است ناحیه‌ای که در معرض تابش قرار می‌گیرد قرمز یا تیره شود. همچنین ممکن است در سمت دیگر بدن، جایی که پرتوها از بدن خارج می‌شوند نیز قرمزی یا تیرگی خفیف داشته باشید. ممکن است در نواحی قرمز یا تیره احساس درد کنید. پزشک برای درمان این شرایط، کرم و پماد تجویز می‌کند. این درد معمولاً در عرض ۲ تا ۴ هفته پس از پایان درمان از بین می‌رود.
مراقبت‌های بعد از رادیوتراپی را بشناسید!
کلام پایانی
رادیوتراپی برای درمان سرطان کیسه صفرا یکی از اصلی‌ترین روش‌هایی است که پزشکان انتخاب می‌کنند. پرتودرمانی، معمولا در شرایطی که سرطان در مراحل پیشرفته باشد، برای کوچک کردن تومور و کاهش سرعت رشد تومور استفاده می‌شود. در این مقاله توضیح دادیم که ممکن است این روش همراه با شیمی درمانی نیز انجام شود، زیرا شیمی درمانی تاثیرات رادیوتراپی را افزایش می‌دهد.
سوالات متداول
شما معمولاً یک دوره درمان رادیوتراپی را طی ۴ یا ۵ هفته می‌گذرانید و حدود ۲۰ الی ۲۵ جلسه رادیوتراپی خواهید داشت.
نظرات کاربران